Blog

Rośliny w jeziorze Tanganika. Tworzymy akwarium biotopowe.

Opracował: Lechosław Łątka

Co to jest akwarium biotopowe?

Myśląc o założeniu akwarium biotopowego z przedstawicielami podwodnej flory i fauny jeziora Tanganika musimy znać gatunki ryb, bezkręgowców, roślin oraz biotop w danym rejonie. Wiedza ta jest niezbędna do odtworzenia w miarę wiernie warunków środowiskowych. Czym jest akwarium biotopowe? Odpowiadając na to pytanie należy zrozumieć jak taki ekosystem funkcjonuje, jakie zależności zachodzą w nim między organizmami.

Biotop – to całokształt warunków abiotycznych na jednolitym fizycznie obszarze, zasiedlonym przez określoną biocenozę wraz z którą tworzy ekosystem (np. jezioro)

Biocenoza – to ukształtowany zespół organizmów żywych określonego biotopu , składa się na ekosystem stanowiący zwartą jednostkę ekologiczną będącą w stanie równowagi dynamicznej. Charakteryzuje się ona swoistym składem gatunkowym oraz określonymi stosunkami ilościowymi i ma zdolność do odtwarzania swej struktury. W skład biocenozy wchodzą zarówno zespoły roślinne oraz zwierzęce tworzące zoocenozę, jak i bakteryjne, grzyby oraz inne mikroorganizmy.

Zoocenoza – to grupowanie organizmów zwierzęcych o określonej strukturze i składzie gatunkowym, występujących zwykle w obrębie określonego siedliska (habitat).

Fitocenoza – to zgrupowanie organizmów roślinnych o określonej strukturze i składzie gatunkowym występujących zwykle w obrębie danego siedliska. Fitocenoza wraz
z zoocenozą składa się na biocenozę.

Habitat – to fragment ekosystemu, miejsce w którym żyje dana populacja lub zbiorowisko organizmów. Może nim być część biotopu np. fragment biocenozy.

Biotop jeziora Tanganika charakteryzuje się specyficznymi warunkami środowiskowymi według mnie dość trudnymi do odwzorowania w warunkach domowych. Wyjątkowość tego biotopu polega na bardzo dużym zróżnicowaniu gatunkowym fauny jeziora, występowaniu dość nielicznych gatunków flory jeziornej oraz rozmaitymi habitatami. W celu właściwego
i dokładnego odwzorowania biotopu jeziora Tanganika w akwarium w pierwszej kolejności musimy zdobyć wiedzę o danym rejonie jeziora. W pierwszej kolejności należy pozyskać informacje o gatunkach ryb występujących na danym obszarze. Podobnie jest z roślinnością. Następnie musimy zdobyć wiedzę na temat habitatu czy jest to np. strefa piaszczysta, strefa skalista czy np. przejściowa. Zdobycie informacji wbrew pozorom nie jest takie łatwe. Tu na pewno z pomocą przyjdzie nam Internet i fachowa literatura. Analiza podwodnych zdjęć jest obowiązkowa. Chcąc żeby nasze akwarium biotopowe było zarówno ciekawe i atrakcyjne należy właściwie dobrać obsadę zwierzęcą jak i roślinną. Przy właściwym wyborze gatunków powinniśmy kierować się następującymi wskazówkami : zachowaniem ryb (lub/oraz bezkręgowców), kształtem, kolorystyką oraz  potrzebami aranżacji zbiornika. Efektem, który powinien dopełnić całość jest właściwa aranżacja zbiornika, inspirowana naturą biotopu(np. ze zdjęć).

Należy też pamiętać, że nie wszystkie akwaria na pierwszy rzut oka są biotopowe.
W literaturze wśród  opisów takich zbiorników możemy spotkać się z następującym podziałem (propozycja podziału na stronie http://biotope-aquarium.info/):

– typ akwarium „geograficzne” – organizmy wodne są wybierane na podstawie występowania na danym terenie, ale bez podawania konkretnego biotopu i warunków w nim panujących.

– typ akwarium „ekologiczne”  (środowiskowe) – organizmy wodne są wybierane na podstawie podobnych wymagań środowiskowych, bez wyszczególniania konkretnego miejsca występowania, bądź biotopu.

– typ akwarium  „gatunkowe” – organizmy wodne są wybierane ze względu na konkretne wymaganie danego gatunku ryb, bez konkretnej lokalizacji bądź biotopu.

 Widać po powyższym podziale ,że nie każdy zbiornik  będzie w stu procentach  biotopowy. W mojej ocenie właściwie zaaranżowane akwarium powinno posiadać  wszystkie trzy cechy wymienione wyżej.

Upewnij się, że twoje akwarium spełnia następujące wymagania:

– objętość i proporcje akwarium powinny odpowiadać określonemu gatunkowi, ilości osobników i wielkości zwierząt (inaczej będziemy dobierać akwarium dla pielęgnic piaskowych a inaczej dla pielęgnic otwartej toni a jeszcze inaczej dla dynamicznych trofeusów);

– przestrzeń życiowa stworzona za pomocą elementów dekoracyjnych (w tym roślin) jest odpowiednia dla wybranej grupy organizmów. W razie potrzeby tworzymy schronienia, groty lub/oraz wolne strefy do pływania w akwarium. Kryjówek potrzebują zarówno ryby jak
i bezkręgowce, np. kraby;

– charakterystyka elementów dekoracyjnych odpowiada żywym potrzebom organizmów. Dla roślin, ryb czy bezkręgowców wybieramy jest odpowiednie podłoże pod względem składu
i frakcji (piasek, drobny żwir lub pomieszane frakcje), kamienie, na dnie nie zalegają osady organiczne;

– skład organizmów wodnych jest odpowiednio dobrany z punktu widzenia ich zgodności
z naturą i charakterem. Drapieżne, agresywne ryby nie mogą stanowić zagrożenia dla innych gatunków zwierząt i roślin;

– stabilność zbiornika pod względem biologicznym i chemicznym to warunek dla uzyskania

dobrego samopoczucia ryb i roślin.

Rośliny w jeziorze Tanganika

Wielu akwarystów myśląc o założeniu akwarium z biotopem jeziora Tanganika zastanawia się, czy możliwe jest w celach dekoracyjnych i nie tylko uzupełnienie akwarium o “coś” zielonego czyli rośliny. Istnieje wśród nich stereotyp, że akwarium z Tanganika to tylko kamienie i nic więcej. Podczas wystaw akwarystycznych i różnego rodzaju imprez
o podobnym charakterze można spotkać się z zarzutem, że w akwariach z pielęgnicami z tego jeziora nie powinno być żadnej roślinności ponieważ nie występuje ona w jeziorze. Wręcz padają sugestie, że jest to “antyreklama” właściwej pielęgnacji ryb z tego jeziora. Nic bardziej mylnego. Oczywiście w tym miejscu trzeba zaznaczyć, że “biotopowe” rośliny mogą być umieszczone  w  akwarium z wybranymi gatunkami ryb, które tych roślin nie niszczą i dla których nie będą one pokarmem. Część akwarystów umieszcza rośliny w akwarium tanganickim nie do końca pokrywające się z biotopem. W tej kwestii jest pewna dowolność
o ile nie staramy się wiernie odwzorować konkretnego ekosystemu jeziora Tanganika. Takie rośliny “niebiotopowe” możemy umieścić w akwarium z gatunkami z jeziora Tanganika o ile wytrzymają warunki panujące w zbiorniku. Chodzi głównie o parametry fizyko-chemiczne wody. Do roślin “niebiotopowych” często spotykanych w akwariach należą min.: Anubias sp., kryptokoryny (różne gatunki) czy mikrozorium (Microsorium pteropus).

Rośliny pochodzące z naturalnego środowiska po przeniesieniu do warunków akwariowych mogą nieco różnić się wyglądem (pokrój, kształt liści,) oraz kolorem od roślin macierzystych. Na te zmiany wpływa zmiana parametrów fizyko-chemicznych wody, światło oraz nawożenie.

Poniżej chciałbym przedstawić krótki wykaz wybranych roślin występujących w jeziorze Tanganika oraz ujściach rzek wokół jeziora. Nie są to gatunki endemiczne. Większość z nich to gatunki inwazyjne. Niektóre z nich możemy spotkać w różnych częściach świata (głównie w Afryce) jak również w Europie ,w tym także w  Polsce.

Roślinność wokół jeziora (siedlisko lądowe)

Wbrew pozorom roślinność wokół jeziora ma istotny wpływ na jego ekosystem. Powstające strefy buforowe tworzone głównie przez gatunki inwazyjne wpływają na jakość i ilość wody  wpływającą do jeziora. Są to głównie wody powierzchniowe i podpowierzchniowe.

Roślinność:

Acacia mearnsii

Caesalpinia decapetala

Lantana camara

Leucaena leucocephala

Pennisetum purpureum

Psidium guajava

Ricinus communis

Senna sp.

Tithonia diversifolia

Toona ciliata

Roślinność bagienna

Wzdłuż linii brzegowej jeziora Tanganika rozciąga się bogata i urozmaicona roślinność bagienna. Są to przede wszystkim trzciny, trawy i dzikie gatunki roślin kwitnących, które zapewniają bezpieczne schronienie dla narybku. Jest to jednocześnie miejsce, w którym przebywają różnego rodzaju owady i inne małe bezkręgowce stanowiące  doskonały pokarm dla ryb występujących w jeziorze.

Roślinność:

Cyperus alternifolius

Cyperus alopecuroides

Cyperus articulatus

Cyperus haspan

Cyperus laevigatus

Cyperus papyrus

Polygonum senegalense

Pycreus mundtii

Typha capensis

T. domingensis

Vossia cuspidata

Rośliny pływające

Są to rośliny wodne (hydrofity), które unoszą się na powierzchni wód jeziora głównie
w miejscach o stojącej wodzie. Nie ukorzeniają się w podłożu. W strefie przybrzeżnej tworzą gęste łany roślinności  na dużych powierzchniach ograniczając docieranie światła do pozostałych zanurzonych roślin naczyniowych przez co wpływają na ich zamieranie.
W miejscach tych tworzą się toksyny które z kolei wpływają na ryby i różne bezkręgowce. Ograniczają również wymianę gazową czyli docieranie powietrza do wody, zubożają wodę w tlen co stanowi duży problem dla żyjących tam zwierząt. Duże skupiska roślinności pływającej są miejscem wylęgania oraz przebywania pośrednich żywicieli (ślimaki) pasożytów wywołujących schistosomatozę oraz malarię. Stanowią siedlisko dla niebezpiecznych gadów np. węży czy krokodyli. Niektóre rośliny potrafią kumulować w swoich komórkach bakterie chorobotwórcze “pozyskane” z zanieczyszczeń wody, które z kolei są niebezpieczne dla człowieka ( np. hiacynt wodny – Eichhornia crassipes). Inne
z kolei (min. Lemna sp.) obumierając w wysokiej temperaturze absorbują tlen z wody wydzielając dwutlenek węgla i siarkowodór powodując wzrost toksyn w wodzie i powietrzu.

Roślinność:

Azolla nilotica

Azolla pinnata var. africana

Eichhornia crassipes

Lemna sp.

Pistia stratiotes

Salvinia molesta

Rośliny zanurzone oraz częściowo wynurzone

Grupa roślin, która jest całkowicie zanurzona pod wodą. Czasami tworzą długie pędy sięgające powierzchni wody, szczególnie w okresie kwitnienia i rozmnażania( poprzez nasiona). Występują do 10 metrów głębokości przez co są z brzegu jeziora prawie niewidoczne. Większość z nich stanowi gatunki lokalne, nieinwazyjne. W płytszych wodach potrafią ograniczyć dostęp światła oraz powietrza do dna poprzez silny wzrost. Stanowią naturalną przeszkodę dla większych drapieżników polujących na narybek innych gatunków, który szuka schronienia w gęstwinie roślin przez co populacja danego gatunku utrzymuje się na zwiększonym poziomie (np. silnie rozrastająca się Hydrilla verticillata). Ceratophyllum demersum (rogatek) posiada zdolności hamujące rozwój fitoplanktonu oraz sinic (cyjanobakterii). Silny rozkład C. demersum powoduje zatrucie wody toksynami. Gromadząc osad na sobie rogatek przyczynia się do zamulania dna jeziora i terenów podmokłych. Podobnie jak Hydrilla verticillata stanowi schronienie dla narybku.

Roślinność:

Ceratophyllum demersum

Hydrilla verticillata

Myriophyllum spicatum

Najas horrida

Najas marina

Potamogeton filiformis

Potamogeton pectinatus

Potamogeton schweinfurthii

Ottellia lancifolia

Ottelia scabra

Utricularia exoleta

Utricularia inflexa

Utricularia stellaris

Vallisneria aethiopica

oraz glony nitkowate i fitoplankton, w tym Chara sp., Nitella sp..

Z punktu widzenia akwarystyki nas najbardziej będą interesować gatunki z ostatniej grupy czyli rośliny zanurzone, glony oraz fitoplankton.

Temat roślinności w jeziorze Tanganika często jest traktowany marginalnie i bez znaczenia na życie organizmów. Starając się bliżej przyjrzeć zależnościom między fauną i florą
w ekosystemie jeziora dojdziemy do wniosku, że dla niektórych gatunków ryb
i bezkręgowców strefy roślinności stanowią zależne od siebie procesy dla równowagi biologicznej w ich naturalnym środowisku. Strefy gdzie występują rośliny (np. przylądowe, zanurzone) to miejsca ,w których chroni sie narybek ale również ryby dorosłe. Część ryb traktuje roślinność zanurzoną, w tym glony jako swój podstawowy pokarm lub uzupełnienie diety. Niektóre gatunki ryb odbywają tarło wśród roślinności.

Strefy występowania roślinności w jeziorze Tanganika

Podwodna fitocenoza w jeziorze Tanganika występuje, podobnie jak ryby i bezkręgowce
w różnych strefach. Inne gatunki flory znajdziemy w strefie skalistej a inne np. w strefie piaszczystej.

Strefa skalista

Strefa skalista charakteryzuje się dużymi, pojedyncze bloki skalne tworzące strome dno
o potężnym rumowisku. Powierzchnie skał pokrywają bujnie rosnące glony. Spotkamy tu ryby, których pokarmem jest plankton i małe skorupiaki. Należą do nich Telmatochromis, Neolamprologus oraz Julidochromis.

W tej strefie brakuje roślin wyższych (roślin naczyniowych) za to występują tu licznie zielenice właściwe (Chlorophyceae) z rodzaju Cladophora. Glony te pokrywają licznie powierzchnie skalne bujnie je porastając głównie do głębokości 10 metrów. Ma to związek
z docieraniem do takich głębokości większej ilości słonecznego światła. Wśród tych glonów żyją drobne bezkręgowce oraz larwy owadów. Stanowią one doskonały pokarm dla gatunków ryb wysoko wyspecjalizowanych roślinożerców z rodzaju Tropheus czy Petrochromis. Pokarm ten nazywany jest ” awfwuchs”. W tej strefie licznie występują również różnego rodzaju glony planktoniczne oraz bentosowe, w tym okrzemki ,które chętnie są zjadane przez petrochromisy. Glony stanowią również pożywienie dla drobnych bezkręgowców, w tym np. ślimaków.

Strefa piaszczysta

Litoral piaszczysty charakteryzuje się bardzo łagodnie opadającym dnem. Żyją tu przeważnie gatunki drapieżne, czatujące na swoje ofiary. Do ryb występujących w tej strefie zaliczamy niektóre gatunki rodzaju Xenotilapia oraz Cyathopharynx, Asprotilapia. Obszar ten pozbawiony jest kryjówek, dlatego też ryby w przypadku zagrożenia ratują się ucieczką
w głębsze partie jeziora lub roślinność o ile taka występuje.

W zależności od specyfiki ukształtowania dna i  ruchów wody tej strefie fitocenoza może wyglądać różnie. W przypadku spokojnych wód w zatoczkach lub plażach spotykamy liczne

łąki roślinności składającej się głownie z roślin naczyniowych z rodzajów: Chara sp., Najas sp., Potamogeton sp. czy Vallisneria sp. W przypadku rejonów gdzie występuje silne falowanie wody oraz  duże jej zawirowania roślinność naczyniowa prawie nie występuje.
W tych strefach można spotkać również zielenice oraz bruzdnice.

Strefa ujścia rzek

Strefa ujścia rzek to obszar jeziora przyległy bezpośrednio do ujścia rzek. Jest to strefa pokryta cienką warstwą mulistego osadu składającego się z materii organicznej naniesionej przez rzeki. Najczęściej są to rośliny takie jak: Vallisneria sp., Mirophyllum sp. i Hydrilla sp.. Dość licznie w tej strefie występują ryby z rodzaju: Callochromis, Simochromis, Limnotilapia. Ciekawostką  jest to, że  występuje tu również pyszczak z rodzaju Ctenochromis (C.horei), który nieświadomie  wychowuje ikrę  podrzuconą  przez suma kukułkę – Synodontis multipunctatus.

Strefa nadbrzeżna jeziora

Strefa ta obejmuje obszary w pobliżu ujścia rzek, linii brzegowej oraz wszelkiego rodzaju spokojnych zatoczek gdzie na dnie zalegają duże ilości mułu lub materii organicznej powstałej wskutek rozkładających się fragmentów wyższych roślin naczyniowych. Rośliny porastające tą strefę często zajmują pas nadbrzeżnych wód jeziora wchodząc kilka metrów
w jego głąb. Głównymi przedstawicielami fitocenozy wyrastającej ponad wodę są: Carex sp., Cyperus sp., Typha sp. W strefie przybrzeżnej jeziora występuje równieżroślinność zanurzona oraz glony planktonowe. Głównie spotyka się gatunki roślin z rodzajów: Chara, Ceratophyllum, Najas czy Potamogeton. Są one porośnięte również mikroskopijnymi epifitami.

Strefa pelagialu

Strefa pelagialu, zwana jest również strefą otwartej toni wodnej. Występują tu gatunki pielęgnic, których cały cykl życiowy  odbywa się tylko  w wolnej toni jeziora, bez udziału dna. Strefa ta bogata jest w plankton i fitoplankton, który stanowi główny składnik pożywienia ryb. Niektóre gatunki ryb tej strefy występują w kilkutysięcznych stadach (Cyprichromis sp., Paracyprichromis sp.). Można spotkać tu również największego  drapieżnika jeziora – Bulengerochromis microlepis, którego cykl rozmnażania odbywa się na piaszczystym dnie.

Jednym ze składników pokarmowych w tej strefie jest fitoplankton (mikroskopijne organizmy roślinne oraz sinice). Głównym składnikiem fitoplanktonu w jeziorze Tanganika są zielenice właściwe (Chlorophyceae) które stanowią od 45 do 60 % gatunków. Pozostałe grupy to: Cyanophyceae, Diatoms, Chrysophyceae, Cryptophyceae i Peridinians. Ilość fitoplanktonu
w jeziorze jest zmienna. Najliczniej jest spotykany na głębokościach od 8 do 20 metrów przez część roku. W płytszych wodach nie występuje lub bardzo sporadycznie.

 
Gatunki
Rośliny wyższe (nadbrzeże):

– Carex sp.

– Cyperus papyrus

– Typha sp. (zwana również trzciną).

Rośliny wyższe (fitocenoza zanurzona):

– Ceratophyllum demersum

– Chara sp. (występuje do ok. 6 metrów głębokości, w formie małych łąk o długości roślin od 20 do 30 cm).

– Hydrilla verticillata (występuje do ok. 4 metrów głębokości)

– Myriophphyllum spicatum (występuje do ok. 4 metrów głębokości)

– Najas marina spp armata (występuje do ok. 6 metrów głębokości)

– Potamogeton pectinatus (występuje do ok. 5 metrów głębokości)

– Potamogeton schweinfurthii (występuje do ok. 5 metrów głębokości)

– Valisneria spiralis (występuje do ok. 4 metrów głębokości)

Zanurzona fitocenoza (glony, fitoplankton)

Glony

– Chlorophyceae:  Cladophora, Spirogyra(glony nitkowate),
– Chrysophyceae: Synura, Dinobryon, Mallomonas.
– sinice
– okrzemki(stanowią min. pokarm dla petrochromisów).
– epifity
– bruzdnice.

Glony są ważną grupą dla ekosystemu jeziora Tanganika. Stanowią one nie tylko pożywienie dla większości pielęgnic (jako główny pokarm lub uzupełnienie diety), ale stanowią również kryjówki dla młodych ryb i źródło pokarmu dla mikrofauny, w której narybek najchętniej żeruje. Część pielęgnic tanganickich swój rozród uzależnia od okresu wzrostu glonów
w jeziorze.

Istnieje stwierdzenie, jak już wcześniej wspomniałem, że roślinność jeziora Tanganika pod względem gatunkowym jest dość uboga. W sumie w samym jeziorze można spotkać ok. 20 gatunków roślin zanurzonych oraz licznie występujące inne rośliny podwodne w rzekach powiązanych z jeziorem (rzeki odpływowe). Poniżej wymienione są gatunki roślin, które można spotkać w pobliżu jeziora, w samym jeziorze oraz okolicznych rzekach powiązanych
z jeziorem Tanganika (* – gatunek lub gatunek pokrewny spotykany w akwarystyce).

Orientacyjny wykaz roślin nabrzeżnych, bagiennych, pływających i zanurzonych
w jeziorze Tanganika

Rodzina: Alismataceae
Burnatia enneandra
Limnophyton obtusifolium

Rodzina: Anacardiaceae

Mangifera indica

Rodzina: Araceae
Pistia stratiotes *

Rodzina: Arecaceae
Cocos nucifera

Rodzina: Commelinaceae
Commelina nodiflora

Rodzina: Cyperaceae
Cyperus alopecuroides
Cyperus alternifolius
Cyperus articulatus
Cyperus haspan
Cyperus laevigatus
Cyperus latifolius
Cyperus maculatus
Cyperus papyrus
Cyperus richardii var. angustior Steudel
Fimbristylis complanata
Fimbristylis exilis
Fuirena glomerata
Fuirena pachyrrhiza
Kyllinga buchananii
Pycreus mundtii

Rodzina: Hydrocharitaceae
Hydrilla verticillata (L. f.) *

Ottellia lancifolia (ulvifolia)
Ottelia scabra
Ottelia ulvifolia
Vallisneria aethiopica *

Rodzina: Lemnaceae
Lemna paucicostata
Spirodela polyrhiza

Rodzina: Najadaceae
Najas horrida
Najas marina subsp. Armata Linneusz

Rodzina: Poaceae
Echinochloa crus-pavonis
Echinochloa pyramidalis
Echinochloa nubica
Hemarthria natans
Leersia hexandra
Oryza barthii

Phragmites australis
Phragmites mauritianus

Vossia cuspidata

Rodzina: Potamogetonaceae
Potamogeton filiformis
Potamogeton pectinatus
Potamogeton schweinfurthii

Klasa: Magnoliopsida

Rodzina: Acanthaceae
Hygrophyla auriculata

Rodzina: Asteraceae

Acilella Spilanthes

Album luteo Gnaphalium
Ageratum conyzoides
Conyza stricta
Erlangea vernonioides
Ethulia conyzoides
Senecio abyssinicum

Rodzina: Ceratophyllaceae
Ceratophyllum demersum *

Rodzina: Haloragidaceae
Myriophyllum spicatum *

Rodzina: Convolvulaceae
Ipomoea cairica

Ipomoea rubens choisy

Rodzina: Lentibulariaceae
Utricularia exoleta *
Utricularia inflexa
Utricularia stellaris

Rodzina: Nympheaceae
Nymphaea Calliantha
Nymphaea capensis
Nymphaea coerulea
Nymphaea lotus forma
Nymphaea mildbroedii
Nymphaea ovalifolia

Rodzina: Onagraceae
Ludwigia stolonifera

Rodzina: Polygonaceae
Polygonum senegalense
Polygonum setosolum
Polygonum pulchrum

Rodzina: Trapaceae
Trapa natans var. bispinosa Linneusz

Rodzina: Verbenaceae
Phyla nodiflora

Zebrał i opracował:

Lechosław Łątka

Klub Miłośników Tanganiki, 2020 r.

Źródła:

– Praca zbiorowa, Słownik hydrobiologiczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.

– Kaplan, J.J. Symoens, Taxonomy, distribution and nomenclature of three confused broad-leaved Potamogeton species occurring in Africa and on surrounding islands. Botanical Journal of the Linnean Society, 148 , 329–357, 2005.

– Esther Abonyo and Geoffrey Howard, Guide to some invasive plants affecting Lake Tanganyika IUCN Invasive Species Initiative, Opublikowany przez:  International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, wyd. IUCN Invasive Species Initiative, Nairobi, Kenya, 2012.

– A checklist of Zambian vascular plants by P.S.M. Phiri, Southern African Botanical Diversity Network Report No. 32, 2005

Internet:

– La flore subaquatique/rivulaire/remarquable du Tanganyika

Destination Tanganyika    Flore Faune Nouveautés    22 novembre 2019  |

https://www.destin-tanganyika.com/flore-subaquatique-tanganyika/

Dostęp: 07.09.2020 r.

– https://inaturalist.nz  Dostęp 13.09.2020 r.

– http://flora.nhm-wien.ac.at/Seiten-Arten/Potamogeton-pectinatus-bal.htm

– https://aquarium.et.nature.xooit.fr

– http://biotope-aquarium.info Dostęp: 13.09.2020 r.

– http://blog.africandivingltd.com/2017/06/neolamprologus-pulcher-and-analogy-of-n.html