Blog

    Akwarium imitujące biotop jeziora Tanganika powinno charakteryzować się dobrze dobranym i prawidłowo funkcjonującym systemem filtracyjnym a woda powinna być dobrze natleniona. Filtracja w zależności od hodowanego gatunku ryb, może być mniej lub bardziej „dynamiczna”, ale zdecydowanie w obydwu przypadkach powinna być wydajna i efektywna. Niektóre, bowiem gatunki hodowanych ryb przejawiają symptomy lepszego samopoczucia w wodzie o znacznej cyrkulacji inne zaś wolą w miarę spokojną wodę. Na podstawie własnego doświadczenia uważam, że minimalny niezbędny wydatek całego systemu filtracyjnego to, co najmniej 3-5 a w przypadku ryb charakteryzujących się znaczną przemianą materii nawet do 7-10 objętości akwarium na godzinę. Ponadto ważnym i istotnym aspektem jest również napowietrzanie i co jest z tym związane natlenienie wody. Ryby zdecydowanie lepiej się czują i funkcjonują w wodzie dobrze natlenionej. Poza tym tlen zużywają nie tylko ryby, ale i cały system filtracyjny oraz, jeśli mamy, rośliny (co prawda tylko nocą). Tyle tytułem wstępu.

1. Rodzaje filtracji.    Dzisiejsza akwarystyka rozróżnia następujące rodzaje filtracji:

• mechaniczna – polega na wychwyceniu z wody przepływającej przez zastosowany materiał w filtrze zanieczyszczeń mechanicznych. W zależności od rodzaju użytego materiału filtracyjnego filtracja może być mniej lub bardziej dokładna, tnz. woda wypływająca z filtra będzie czystsza i klarowniejsza (wolna od zanieczyszczeń i zawiesin mechanicznych) im większa będzie zdolność wychwycenia przez zastosowany rodzaj wkładu filtracyjnego zanieczyszczeń. Należy jednak pamiętać, że im większa dokładność oczyszczania wkładu tym szybciej będzie się zapychał i częściej będziemy musieli go czyścić-płukać lub wymieniać. Ostatnio spotkano  się z podziałem filtracji mechanicznej na: nano, micro i makrofiltrację. Zagłębianie się w każdą z osobna chyba nie ma sensu, gdyż jak wiadomo, w podziale tym, chodzi tylko i wyłącznie o zdolność wychwytywania przez zastosowane wkłady filtracyjne zanieczyszczeń mechanicznych odpowiednich „gabarytów”;
• biologiczna – istota działania tej filtracji opiera się na „pracy” bakterii, między innymi z grupy Nitrosomonas sp. i Nitrobacter sp. Zadaniem m.in. tych bakterii jest rozkład toksycznych związków (amoniak) pochodzących głównie z procesu przemiany materii ryb pływających w akwarium, obumarłych szczątków roślin, itp. Pierwsza grupa bakterii przekształca toksyczny amoniak (NH3, NH4) na mniej szkodliwe, ale również toksyczne azotyny (NO2). Dopiero druga grupa bakterii przekształca azotyny w azotany (NO3), których stężenie w wodzie może już być nieco większe. Dopuszczalny ich poziom, w hodowli tanganikańskiej, nie powinien przekraczać 30-35 mg/l. Usuwanie azotanów może następować w sposób naturalny – wchłanianie przez rośliny znajdujące się w akwarium lub poprzez zastosowanie odpowiedniej filtracji (np. filtr hydroponiczny lub denitryfikacyjny – z udziałem grupy beztlenowych bakterii denitryfikacyjnych). Najprostszą i najczęstszą metodą stosowaną przez nas akwarystów są okresowo i systematycznie realizowane podmiany wody;
• chemiczna – polega na zastosowaniu jako wkładów filtracyjnych różnego rodzaju absorbentów, których głównym zadaniem jest wchłanianie z przepływającej przez nie wody, wszelkiego rodzaju szkodliwych dla ryb związków, substancji chemicznych lub zastosowanych do leczenia ryb leków i medykamentów;
• mieszana – mówić i pisać o tej filtracji można moim zdaniem w przypadku zastosowania np. w filtrze kubełkowym opisanych powyżej rodzajów filtracji. Każdy filtr czy to wewnętrzny czy zewnętrzny na początku swojej pracy będzie filtrem typowo mechanicznym. Wraz z upływem czasu na zastosowanych materiałach filtracyjnych zaczną osiedlać się bakterie. Wówczas filtr staje się mechaniczno-biologicznym. Wkładając dodatkowo np. do filtra kubełkowego węgiel aktywowany (usuwanie np. leków) będziemy mieli w nim trzy rodzaje filtracji;
• z wykorzystaniem promieni UV – tzw. sterylizatorów. Zasada ich działania polega na poddaniu przepływającej wody działaniom promieni ultrafioletowych, które mają właściwości „niszczące” dla znajdujących się w wodzie: pływających glonów, wirusów, bakterii, itp. Sterylizator UV powinien być umiejscowiony za filtrem mechanicznym, ponieważ woda wpływająca do lampy powinna być wolna od zanieczyszczeń mechanicznych. Wówczas skuteczność działania sterylizatora jest większa a na akrylowej obudowie żarnika lampy UV nie osadzają się zanieczyszczenia.

2. Rodzaje wkładów filtracyjnych i ich przeznaczenie.Na przestrzeni ostatnich lat można zaobserwować sukcesywny wzrost oferty różnego rodzajów materiałów filtracyjnych. Dzisiejsza oferta znacznie odbiega od tej sprzed 15-20 lat, gdzie do dyspozycji i wyboru akwarysty było naprawdę niewiele. 
Opisując stosowane w akwarystyce rodzaje wkładów filtracyjnych pozwolę sobie na ich pogrupowanie w zależności od przeznaczenia.

• wkłady mechaniczne: gąbki (grube, średnie i małe pory), włókniny, waty nylonowe, materiały sypkie różnej gradacji itp. Głównym zadaniem tego rodzaju wkładów jest zatrzymywanie zanieczyszczeń mechanicznych. Wkłady mechaniczne powinny charakteryzować się przede wszystkim obojętnością dla wody, tzn. nie powinny uwalniać do niej żadnych związków czy substancji, które z kolei mogłyby w niekorzystny sposób wpływać i oddziaływać na naszych podopiecznych. Dlatego ważnym jest, aby stosowane przez nas materiały były wiadomego pochodzenia. Wszelkiego rodzaju eksperymentowanie zdecydowanie odradzam.

• wkłady chemiczne: najczęściej spotykanym rodzajem wkładu typu chemicznego jest węgiel aktywowany. Rozróżnia się różne jego rodzaje. Za najbardziej czysty i efektywny uznaje się węgiel wytworzony z łupin orzecha kokosowego, który przede wszystkim jest przeznaczony do filtracji wody w akwariach morskich. Doskonale nadaje się również do wody słodkiej. Węgiel aktywowany posiada zdolności wychwytywania z wody szkodliwych substancji i związków zarówno pochodzenia organicznego jak i nieorganicznego, związków metali ciężkich, chloru, usuwa nieprzyjemny zapach wody, itp. Węgiel aktywowany doskonale nadaje się do usuwania pozostałości leków po zastosowanej kuracji w akwarium. Można również spotkać na rynku i inne specjalne wkłady, przystosowane do wychwytywania z wody np. fosforanów, azotanów, itp. Należy pamiętać, że zdolność absorbowania z wody szkodliwych związków przez węgiel jest też ograniczona i po jakimś czasie należy go wymienić, gdyż po przesyceniu wkładu związki te będą po prostu z niego wypłukiwane.

• Wkłady biologiczne: na wstępie małe wyjaśnienie, materiały  te nie są czynne biologicznie w chwili zakupu a są jedynie doskonałym podłożem dla osadzenia się i funkcjonowania bakterii nitryfikacyjnych. Do grupy tej zaliczyłbym przede wszystkim grys koralowy, który szczególnie nadaje się do użycia w przypadku biotopu tanganikańskiego. Jest on doskonałym buforem dla wody oraz korzystnie podnosi jej pH. Godnymi polecenia są również porowate wkłady przeznaczone do filtracji biologicznej, charakteryzujące się dużą powierzchnią czynną (podawaną w metrach kwadratowych na litr danego materiału). Niektóre materiały osiągają powierzchnie czynne nawet do 250-300 m²/l. Ceramika w wersji poryzowanej, która posiada mikropory zwiększające powierzchnię czynną wkładu w odróżnieniu do zwykłej ceramiki. Biobale: specjalnie wykonane, jako odlew, plastikowe kulki o średnicy około 3-5 cm charakteryzujące się dużą powierzchnią czynną. Ze względu na konstrukcję biobale można podzielić na „blaszkowate” i „pałeczkowate”. Jest to doskonały materiał używany do filtracji biologicznej, najczęściej jako złoża zraszane zapewniające dobrą saturację.

3. Podział filtrów.„Dzisiejszy” podział filtrów.
    a) wewnętrzne:

• turbinowe: głowice z gąbkami, filtry modułowe;

Chyba najbardziej rozpowszechniony rodzaj filtrów ze względu na niewielkie koszty zakupu oraz łatwość, szybkość i prostotę obsługi. Oferta rynkowa powinna zadowolić każdego akwarystę.

• powietrzne;

Gąbka z drobnymi porami oraz osadzoną w niej rurką, w której pęcherze powietrza „przepompowują” przefiltrowaną przez gąbkę wodę. Coraz rzadziej stosowane. Charakteryzują się niewielkim wydatkiem, jednak w wychowie narybku są czasami niezastąpione.

• filtry panelowe;

Kompaktowe filtry, umieszczane wewnątrz akwarium z reguły na jednej ze ścian bocznych. Panele te posiadają najczęściej kilka komór np. filtracja wstępna-mechaniczna, komora z wkładem biologicznym, itp. Panele te można również spotkać w wersji termo, co jest korzystnym rozwiązaniem w przypadku niewielkiego akwarium, gdzie akwaryście chodzi o naturalny wygląd zbiornika i nie eksponowanie osprzętu technicznego.

• box-y filtracyjne DIY;

Są to systemy filtracyjne własnego pomysłu i projektu, wykonane bądź to przez samego akwarystę lub zlecone do wykonania. Budową i zasadą działania są zbliżone do opisanych poprzednio panelowych filtrów wewnętrznych. Kształt, budowa i zasada działania tych filtrów w każdym przypadku zależy od pomysłu projektanta, ile komór w nim zastosuje, jakich użyje materiałów, jaką zastosuje pompę oraz jak zaprojektuje przepływy przez poszczególne komory.
    b)zewnętrzne:

• kubełkowe;

Bardzo popularny i coraz częściej stosowany rodzaj filtrów. Aktualnie na rynku jest, co najmniej kilkanaście firm produkujących i oferujących swoje wyroby. Podstawową zaletą tego rodzaju filtrów jest to, że można je umieścić poza akwarium w praktycznie dowolnym miejscu oddalonym nawet w skrajnych przypadkach o kilka metrów lub w innym pomieszczeniu, nawet w piwnicy (pozostaje jedynie poprowadzić pomiędzy akwarium a filtrem dwa węże). Dodatkowo, czyszczenie tych filtrów przebiega bez żadnej ingerencji w akwarium bez niepotrzebnego stresowania jego mieszkańców. Jako wkład można zastosować praktycznie każdy dostępny na rynku rodzaj, począwszy od wkładów mechanicznych poprzez biologiczne do chemicznych. Ponadto filtry te są coraz bardziej doskonałe i niezawodne. 

• kubełkowe w wersji: termo, pulsacyjnej oraz z lampą UV;

Ostatnio coraz więcej pokazuje się na rynku rozbudowanych i zmodyfikowanych wersji filtrów kubełkowych. Modyfikacja najczęściej polega na zastosowaniu w konstrukcji filtra grzałki z termostatem ewentualnie lampy emitującej promieniowanie ultrafioletowe. Inną wersją-odmianą filtrów kubełkowych polegającą na okresowym kontakcie złoża filtracyjnego z powietrzem są filtry pulsacyjne. W filtrach tych zastosowano specjalny moduł-zawór pływakowy, którego zadaniem jest cykliczne dławienie pracy pompy filtra. Nie polecałbym stosowania tego filtra jako systemu podstawowego a tylko i wyłącznie jako biologiczny dodatek do istniejącego systemu filtracyjnego. Filtry pracujące w takim cyklu charakteryzują się krótszym „cyklem azotowym”, tzn. czas potrzebny do przetworzenia toksycznego amoniaku do poziomu azotanów ulega znacznemu skróceniu.

• kubełkowe ze sterowaniem mikroprocesorowym;

Aktualnie są co najmniej trzy firmy produkujące tego rodzaju filtry: EHEIM, FLUVAL i HAILEA. Najbardziej zaawansowane technologicznie filtry tego typu produkuje EHEIM. W filtrach tych mikroprocesor steruje i odpowiada m.in. za: sygnalizację poziomu zabrudzenia filtra, usunięcie powietrza z przestrzeni filtracyjnej, zmianę trybu pracy dzień-noc, zaś przycisk „service” informuje nas, ile zostało czasu do czyszczenia filtra, itp. W bardzo łatwy i szybki sposób – sensorowy przycisk na pokrywie z głowicą – możemy zmienić wydatek pompy filtra. Co ważne, nie jest tracona przy tym energia elektryczna, ponieważ regulacja wydatku filtra odbywa się za pomocą elektronicznego układu sterującego mocą pompy a nie mechanicznym dławieniem wypływu wody z głowicy filtra;

• kaskadowe;

Stosunkowo tanie (w odniesieniu do „kubełków”) filtry, których dodatkową zaletą jest „usuwanie” tworzącego się na powierzchni lustra wody tzw. kożucha dzięki „kaskadzie” wpadającej do akwarium wody. Filtry tego typu przeznaczone są do zbiorników o pojemności do 300l. Biorąc pod uwagę rozmiary „naszych” tanganikańskich biotopów nie jest to wskaźnik zadowalający. Filtry te można jedynie zastosować w mniejszym zbiorniku lub jako filtr wspomagający. Ewentualną alternatywą może być np. zastosowanie dwóch takich filtrów.

• hydroponiczne;

Filtry te nie należą do popularnych i rozpowszechnionych. Związane jest to z techniczną rozbudową systemu filtracyjnego polegającą na umieszczeniu w obiegu wodnym otwartego pojemnika-rynny z odpowiednim złożem (żwir, keramzyt, itp.). W złożu tym rosną rośliny, które czerpią z wody substancje odżywcze, m.in. związki azotu. W zależności od usytuowania takiego filtra zachodzi niekiedy konieczność sztucznego doświetlania rosnących w nim roślin. Chyba, że filtr znajduje się niedaleko okna lub bezpośrednio w jego świetle. Osobiście nie jestem gorącym zwolennikiem tych filtrów. Uważam, że należy doskonale znać procesy zachodzące w złożu pomiędzy roślinami a wodą, znać metabolizm zastosowanych roślin, czy nie wydzielają „jakiś” związków, substancji, które mogą zaszkodzić naszym rybom. Należy również zadać sobie kilka pytań. Co się stanie, jeżeli z niewiadomych nam powodów rośliny zaczną obumierać? Które rośliny nadają się do tego typu filtra? Co w przypadku zastosowania leków? Pytań i wątpliwości jest chyba zbyt wiele, aby komukolwiek zaproponować stosowanie tego typu filtra. Jednak, jeśli ktoś zgłębi temat, to filtr taki może okazać się wielce pomocny w funkcjonowaniu naszego biotopu. Jednak czy będzie nas zwalniał od okresowej podmiany wody? 

• denitryfikacyjne;

Filtry te służą do usuwania z wody azotanów, których stężenie ciągle rośnie, jeśli nie będziemy stosowali np. cyklicznych podmian wody. Istota działania tych filtrów polega na usuwaniu azotanów w środowisku beztlenowym z udziałem bakterii denitryfikacyjnych. Spotyka się różne rozwiązania konstrukcyjne tych filtrów. Np. kilkudziesięciometrowe węże akwarystyczne, specjalnie wykonane pojemniki lub gotowe zestawy. Wszystkie posiadają wspólną cechę a mianowicie bardzo niewielki przepływ wody, innymi słowy wydatek. Zawsze miałem wątpliwości czy stosowanie tych filtrów ma sens. Czy ich niewielki wydatek nadąży z usuwaniem niepożądanych związków? Wiem, że jest to uzależnione od wielu czynników, obsady rybnej, sprawności i wydajności całego systemu filtracyjnego, itp. Co się stanie w przypadku czasowego zatrzymania pracy filtra oraz ponownego jego uruchomienia? Jeśli ktoś koniecznie chciałby u siebie zastosować taki filtr proponuję kontakt z doświadczoną osobą, która stosuje go z powodzeniem.

• fluidyzacyjne;

Typowo biologiczne kolumny filtracyjne, w których najczęściej zastosowanie jako wkład znajduje piasek. Istotą działania filtrów fluidyzacyjnych jest biologiczne „oczyszczanie” przepływającej wody – przefiltrowanej mechanicznie – przez złoże piasku. Wydatek filtrów fluidyzacyjnych musi być stosunkowo duży (zastosowane pompy lub filtry kubełkowe do ich „napędu” powinny charakteryzować się odpowiednimi mocami), ponieważ woda wchodząca (z reguły) od dołu kolumny filtra musi wprawić w ruch-turbulencję całe złoże użytego piasku (wkładu). 

• sump-y: przepływowe (góra-dół lub prawo-lewo), zraszane;

Śmiało można pokusić się o stwierdzenie „zapożyczenia” tego rodzaju filtracji z akwarystyki morskiej. Systemy te (w przypadku właściwego zaprojektowania i użytkowania) doskonale się sprawdzają również w akwarystyce słodkowodnej, tanganikańskiej. Jeśli chodzi o sump-y przepływowe to rozróżniamy ich dwa rodzaje ze względu na sposób przepływu wody: sump-y z przepływem góra-dół i z przepływem prawo-lewo. Są to szklane zbiorniki-akwaria z wyodrębnionymi komorami-przegrodami na materiały filtracyjne. Do komór tych, każdy może zastosować jako wkład, to co będzie uważał za stosowne. Począwszy od gąbek, poprzez wkłady ceramiczne, keramzytowe, grys koralowy, lawę wulkaniczną, itp. W przypadku sump-ów przepływowych istotnym aspektem użytych materiałów, w moim odczuciu, jest zastosowanie takich, których właściwości nie będą powodowały szybkiego ich zapychania się („zamulania”). 

• tacki ze złożem zraszanym umieszczane nad lustrem wody;

Bardzo dobre rozwiązanie, godne polecenia i do zastosowania praktycznie w każdym akwarium. Uzyskujemy efekt doskonałego natlenienia wody dzięki opadającym strużkom i kroplom wody na jej lustro. Z reguły stanowią one swego rodzaju zakończenie obiegu filtracyjnego wody, czy to filtrów wewnętrznych jak i zewnętrznych pracujących jako mechaniczne, dla biologicznego złoża zraszanego.    Mam nadzieję, że informacje zawarte powyżej w dużym stopniu przybliżyły temat dotyczący filtracji i pomogą w podjęciu decyzji co do wyboru odpowiedniego systemu.